De heiploeg

Voor versie in het Fries: klik hier

Hieronder een zogenaamde “heiploech” bij de bekende foto van de uitbreiding in 1927 van “De Bierhalle”. Met dank aan Gerben Ruurd de Vries (*1884). Dit stukje is door hem opgesteld in 1966, hij was toen dus 82 jaar oud. 

Een heiploeg bestond uit tenminste vijf man. Dat hing af van het gewicht van het heiblok. Voor één man werd 15 kilo gerekend, dus voor vijf man werd dat ongeveer 75 kilo. Er werd wel eens een lid van de ploeg van verdacht dat hij er zich een beetje vanaf maakte. Om dat vast te stellen werd in de pauze zijn touw aan de ‘reap’ verbonden met een stukje garen. Was het goed dan raakte dat garen natuurlijk direct kapot, maar dan was die persoon vaak ‘niet zo blij’. Bleef het heel dan kwam de moord natuurlijk uit en werd het ploeglid direct aan de kant gezet. 

Er werden dertig slagen gedaan, dat noemde men dan een ‘tocht’ of ‘lins’. Meer dan dertig slagen werden er niet gedaan, dan was het twee minuten uitblazen en als die om waren dan riep de heibaas “Haal op je hei” en begon men opnieuw. 

Het tellen was altijd in het Nederlands. Ik heb het wel eens geprobeerd in het Fries, aldus    De Vries, maar dan wil het niet heien, zei de ploeg. 

Hieronder het tellen zoals het om 1900 in Gou werd gedaan en daarnaast het tellen in Sneek. 

1 Dat is er één                                              1 Haal op je hei 
2 En één is twee                                           2 Al in de klei 
3 Dat is er drie                                              3 Al in de grond 
4 Die is voor Mie                                           4 Zo staat hij pront 
5 Dat is er vier                                              5 Zo staat hij beter 
6 Hei met plezier                                          6 Haal aan je veter 
7 En dit is vijf                                                7 Haal aan je snaar 
8 Dan komt de bakker                                  8 En help elkaar 
9 Die slaat z’n wijf                                        9 Langzaam maar wis 
10 Dat is er zes                                            10 Hei dan maar fris 
11 Straks komt de baas                               11 Wisse slagen 
12 Al met de fles                                          12 Kan hij verdragen 
13 En dit is zeven                                         13 Hoger op 
14 Och wat een leven                                   14 Hoog is de zolder 
15 Dit is nu acht                                            15 Laag is de vloer 
16 Met alle macht                                         16 Hoog op je rolle 
17 En dit is negen                                         17 Aardappels met knolle 
18 Hij kan er tegen                                       18 Met spek erbij 
19 Nu nummer tien                                       19 Is voor de heiers 
20 ‘t Is gauw bezien                                      20 Een lekkernij 
21 Hoger                                                       21 Hoog in je bed 
22 Hoger als hoog                                        22 Nog niet gezet 
23 De keel wordt droog                                23 Dat kleine paaltje 
24 Haal op je blok                                        24 Dat schiet als vet 
25 Hijs ‘t in de nok                                        25 Nu elk erbij 
26 ‘t Gaat naar m’n zin                                 26 Haal op je hei 
27 Hij komt er in                                           27 Nog ene keer 
28 Sla op z’n pet                                          28 En dan niet weer 
29 Hoog in je bed                                        29 Zet dan je blok 
30 Strijk en zet                                            30 Op ‘t paaltje neer 
 

Een enkele keer kwam het voor dat er aan het zogenaamde ‘fuotfeien’ (voetvegen) werd gedaan. Dat gebeurde als een bouwwerk zo ver klaar was dat het over een aantal weken in gebruik kon worden genomen. Als dan de eigenaar de vorderingen kwam opnemen, werd vooraf de boel wat opgeruimd. Dan haalde een opperman, die goed het woord kon doen, de eigenaar in. Hij had dan een lap in z’n hand en dan volgde een rijmpje als welkomsgroet. Ik meen dat het zo was: 


Mijnheer ik ben genegen 
U allebeide voeten te vegen. 
Het gaat mij niet uit haat of nijd 
Maar alleen om eigen profijt. 


En de eigenaar, die vooraf ingeseind was, offerde dan een fles drank of een gulden. Bij de ‘meiboom’ was het iets anders. Bij de bouw van een boerderij reisde de opperman met een handvol takjes naar de naastgelegen boerderijen en gaf er een takje af met de boodschap dat de meiboom op het dak stond met daarbij een wenk voor een kleine fooi voor de werklieden. Kreeg de opperman wat mee dan was het resultaat meestal gelijk aan het ‘fuotfeien’. 
Dit gebruik is zo langzamerhand uitgestorven. Er komt nog wel een vlag of boomtak op de naald, maar er wordt (geloof ik) niets meer voor afgedragen. Met het leggen van de ‘eerste steen’ ging het dezelfde kant op. Dat wordt nog wel toegepast, maar er komt geen  personeel meer aan te pas. 
Er werd ook nogal veel aan het zogenaamde ‘lapjen’ gedaan, een gebruik dat gelukkig verleden tijd is geworden. Dat was niet alleen het werk van het personeel, soms deden de bazen er ook aan mee. De werkdagen waren toen lang, `s morgens om vijf uur beginnen tot    ‘s avonds acht uur en bijna niets verdienen. En veel ontspanning was er toen voor een arbeider ook al niet. Het ‘lapjen’ hield in dat elk vijf centen inlegde en daarvoor kreeg ieder dan iets meer dan één brandewijntje.
De fles en de ‘kikkert’ hadden een vast plaats. De ‘kikkert’ is een borrelglaasje zonder voet en daar moest iedereen die meedeed dan zijn deel uit drinken. Denk u eens in, wat een smerige janboel dat was. Er dronken ook pruimtabakkauwers en andere teringlijders uit hetzelfde glaasje. Daar hebben wij, als jongeren van toen, gauw een eind aan gemaakt. Je moet er toch niet aan denken. 
Wat werd er toen al veel gedaan voor een borrel en wat gaf het allemaal. Men zei dat je er weer wat frisse moed van kreeg om het einde van de dag te halen. Maar als dat hét middel was om de dag vol te maken, dan zaten de bedenkers er ver naast. 
Toen we streden voor een kortere werkdag en dat, met acties, voor elkaar kregen, was het met het ‘lapjen’ gauw gedaan, het is een zachte dood gestorven. 

0-0-0-0-0